Φρένες εσθλών στρεπταί

Άρθρο στη ΦΩΝΗ ΤΗΣ ΚΟΡΙΝΘΙΑΣ (φ.1507/28.7.16)

Εσθλός, είναι ένα επίθετο που επαναλαμβάνεται πολλές φορές στα Ομηρικά Έπη. Σημαίνει καλός, καλόγνωμος, γενναίος, αντρειωμένος. Ενάρετος – με μία λέξη. Φρένες, σήμαινε τους ανασταλτικούς μηχανισμούς, τα φρένα που λέμε και σήμερα. Μεταφορικά, σήμαινε και την γνώμη.

Το επίθετο «στρεπταί», μάλλον δεν χρειάζεται επεξήγηση. Και οι τρεις λέξεις μαζί, πάντως, σημαίνουν κάτι σαν «η γνώμη των ενάρετων [είναι] μεταστρέψιμη». Αυτό βάζει ο Όμηρος στο στόμα της Ίριδας (Ιλιάδα, Ο 204), καθώς «τουμπάρει» ολόκληρο Ποσειδώνα.

Στα Ομηρικά Έπη σπανίζει το φαινόμενο να αλλάζει κανείς γνώμη με το διάλογο. Αρκετοί συνετίζονται, αφού απλώς τους βρει το κακό. Πολλοί, όμως, ούτε και τότε. Ο αρχηγός Αγαμέμνονας, λ.χ., παρά τα παθήματα, συνεχίζει απτόητος ακόμη και στον Άδη. Σαν αγύριστο κεφάλι, θα αναρωτηθεί στο τέλος, απογοητευμένος, τί κέρδισε από τον πόλεμο (ω 95 – «κι αν τέλεψα τον πόλεμο, ποιάν είδα αλήθεια χάρη ;»). Ποτέ, όμως, δεν θα προβληματισθεί γιατί άρχισε τον πόλεμο …

Αρκετά αργότερα, στην αθηναϊκή δημοκρατία, η μεταστροφή της γνώμης των άλλων γίνεται επάγγελμα. Επιτήδειοι ρήτορες, δημαγωγοί δηλαδή, χειραγωγούσαν την γνώμη των πολιτών. Ο Αριστοτέλης βάφτισε «εριστική διαλεκτική» την τέχνη να κερδίζει κανείς σε μια λογομαχία, έχει δεν έχει δίκιο. Από τότε έγινε ντροπή να αλλάζουμε γνώμη. Από τότε έγινε και συνήθεια να ακούμε όχι για να καταλάβουμε, αλλά απλώς για να απαντήσουμε …

Οι Ρωμαίοι μας υποδούλωσαν με ένα υπερόπλο – την Σύγκλητο. Τα καλύτερα μυαλά της πόλης συσκέπτονταν υπό το δόγμα “audiorum et altera pars”. «Ας αφουγκρασθούμε και την άλλη άποψη» προτείνω ως πιστή απόδοση του νοήματος. Έτσι γινόταν απροκατάληπτος διάλογος ουσίας. Έτσι παίρνονταν ισχυρές αποφάσεις. Οι καλύτερες για την αυτοκρατορία. Υπό ισχυρές αποφάσεις κινούνταν οι ρωμαϊκές λεγεώνες. Στρατό είχαμε κι εμείς. Κοινές εθνικές αποφάσεις, ισχυρές, είναι που δεν είχαμε.

Πολύ αργότερα, ο μαρξισμός άλλαξε άρδην το τοπίο στον πολιτικό διάλογο. Αφ’ ενός, επί της ουσίας, κατάφερε να πείσει ότι δεν υφίσταται κοινό συμφέρον. Έπεισε ότι έχουν προτεραιότητα τα ταξικά συμφέροντα. Δεν υπάρχουν έθνη αλλά πρώτα τάξεις. Αφ’ ετέρου, επί της διαδικασίας, ο μαρξισμός έπεισε ότι «η αντικειμενικότητα είναι αστικό κατάλοιπο». Η κοινοβουλευτική παράδοση, μέχρι κάποια στιγμή, επέβαλλε στους κοινοβουλευτικούς άνδρες να σέβονται την αλήθεια. Ο υποκειμενισμός είχε εύλογα όρια. Γι αυτό και υπήρχε ευθιξία. Η αριστερά διέδωσε και καθιέρωσε το «λέω ό,τι με συμφέρει». Από τότε ευσταθεί και η απορία «ποιος νοιάζεται για την ουσία ;».

Πάνω σε αυτό το ηθικό υπόβαθρο, αναπτύχθηκε η τέχνη της προπαγάνδας. Ο Στάλιν, όμως, αποδείχθηκε απλός ερασιτέχνης μπροστά στον Χίτλερ και τον Γκαίμπελς. Η χοντροκομμένη προβολή θέσεων «του κόμματος» έγινε πιά ολόκληρη επιστήμη μαζικής πλύσεως εγκεφάλου.

Κάπως έτσι, καταλήξαμε σήμερα στην παντοδυναμία της βαρβαρότητας στην «ενημέρωσή» μας. Δεν ήταν ποτέ ιδανικά τα πράγματα, αλλά πια έχουμε τεράστιο πρόβλημα με την προπαγάνδα. Όχι μόνον την πολιτική. Πρόβλημα μεγάλο είναι και η χυδαία διαφήμιση, η συνεχής πλύση εγκεφάλου.

Έχω – μάλιστα – την αίσθηση ότι, ακόμη και δεινοί γνώστες των προπαγανδιστικών μεθόδων του περασμένου αιώνα, αγνοούν την άγρια υφή και την εξαιρετική σοβαρότητα του θέματος στις μέρες μας. Θα κάνω μία φιλότιμη προσπάθεια να μεταφέρω μερικά καίρια μηνύματα του εξαίρετου βιβλίου του Νίκου Καλογερόπουλου «Η ΠΡΟΠΑΓΑΝΔΑ ΜΕΣΟΝ ΒΙΑΣΜΟΥ ΤΩΝ ΛΑΩΝ» (1984, γ’ έκδ. 2012).

«Όταν μία ιδέα έχει φθάσει ανενόχλητα, με μίαν επαρκή προπαγάνδα, στο τελικό στάδιο της “αποκρυσταλλώσεως”, τότε καμία δύναμις στον κόσμο, καμία νουθεσία, καμία λογική ανάλυσις, καμία αντιξοότης δεν μπορεί να την θίξει». Ερώτηση : Ποιες ιδέες έχουν αποκρυσταλλωθεί σήμερα χωρίς να το πολυκαταλαβαίνουμε ;

«Δεν έχει υπάρξει τίποτε το εξευτελιστικότερο για την αξιοπρέπεια του ανθρωπίνου πνεύματος από την αποκρυσταλλωμένη ιδέα, το επιβεβλημένο “στερεότυπο” που έχει γίνει αυτοσκοπός». Ερώτηση : Μήπως πια σπανίζει η ικανότητα αμφισβητήσεως παγιωμένων ιδεών ;

Απευθυνόμενος σε όσους βλέπουν ακόμη ψύχραιμα την κατάσταση, και χρειάζονται απλώς εναύσματα και όχι «διαφώτιση», παραθέτω και σχολιάζω δύο ακόμη αποσπάσματα :

«Αλίμονο στον πολιτικό που θα σκεφθεί να απευθύνει “λογικά” επιχειρήματα». Μήπως έχουμε δηλητηριαστεί ως το μεδούλι από την προπαγάνδα ;

«Πρέπει όμως να θυμόμαστε το μάθημα της Ιστορίας : ότι όποτε το “Έθνος” των Ελλήνων ευρέθη προ του διλήμματος να επιλέξει μεταξύ Ελευθερίας και Ειρήνης, δεν εδίστασε ποτέ να θυσιάσει την Ειρήνη». Αυτό ακριβώς είναι το ερώτημα της Ιστορίας.

Πολύ απλά, η άποψη του ταπεινού υπογράφοντος, είναι ότι μας λείπουν απλώς οι τρεις λέξεις του τίτλου. Μας λείπει η ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΑ να αλλάζουμε γνώμη. Ο δογματισμός και η στερεότυπη σκέψη έχουν κατακτήσει και τους πιο φανατικούς «φιλελεύθερους». Χρειάζεται να ξαναγίνουμε «ευρύοπες», να ξαναφέρουμε στη μόδα την «ομοφροσύνη».

Λέξεις ομηρικές. Πολύτιμη παρακαταθήκη για τα δύσκολα που ζούμε. Τρεις χιλιάδες (3.000) χρόνια μετά …

Κόρινθος 22 Ιουλίου 2016

Κώστας Τζαναβάρας

 

Ε